گردشگری تجربه گرا یا گردشگری تجربه محور (Experience-based tourism) شکلی نوین از گردشگری است که برای پاسخ به نیاز جدید گردشگران به وجود آمده است؛ گردشگرانی که از تجربه‌های تکراری متداول خسته شده‌اند و به‌دنبال یک تجربه عمیق متفاوت هستند. در ادامه این مطلب به این سوال پاسخ خواهیم داد که گردشگری تجربه گرا چیست و آن را از جوانب مختلف بررسی می‌کنیم.
گردشگری تجربه محور یا تجربه گرا چیست؟
برای مفهوم گردشگری تجربه گرا، تعاریف مختلفی ارائه شده است؛ برخی آن را نوعی از گردشگری می‌دانند که با انواع متداول‌تر گردشگری متفاوت است. برخی نیز، آن را با پیشنهادهایی با درجه تمایز نسبتاً بالا و ارزش ناملموس مشخص می‌کنند که گردشگران آن را در مکانی مشخص و زمانی معین دریافت می‌کنند. در واقع این نوع از گردشگری، تغییری به‌سمت سفرهای آگاهانه‌تر است. هسته گردشگری تجربه محور، با حضور و مشارکت کامل شخص آمیخته شده است؛ به‌این صورت که شما می‌توانید تجربه‌ای مشابه مردم محلی آن مکان داشته باشید و خود را در فرهنگ و محیط غرق کنید، تا تجربه‌ای واقعی‌تر و غنی‌تر داشته باشید.
گردشگری تجربه گرا چگونه پدید آمد؟
جیمی وانگ، مدیر عامل شرکت Vayable، در گزارش Skift + Peak می‌گوید: «جهانی شدن و فناوری منجر به همگن شدن شهرها و سبب تمایل مسافران به تجربه‌های محلی و معتبر شده است. مردم می‌خواهند آنچه را واقعی است، پس بگیرند. گردشگری انبوه دیگر کافی نیست.»
مسافران مدرن از تعطیلات یکسان و کلیشه‌ای در نقاط توریستی خسته شده‌اند و به‌دنبال چیزی بیش از این هستند. آن‌ها فهمیده‌تر، سخت‌گیرتر و پیچیده‌تر از دیروز و در جست‌وجوی تجربه‌هایی منحصربه‌فردتر هستند. پائول بولنسی و رومن ایگر، در کتاب بازی‌آفرینی در گردشگری توضیح می‌دهند که اکنون گردشگران تمایل دارند خود را در فعالیت‌هایی منحصربه‌فرد، درگیرکننده حواس و تحریک‌کننده قوای ذهنی، جسمی، عاطفی و فکری ببینند.
برای بسیاری، سفر به‌عنوان راهی برای درک و قدردانی از روش‌های دیگر زندگی، یادگیری چیزهای جدید در مورد مناظر فرهنگی و طبیعی و حتی به‌عنوان وسیله‌ای برای کشف خود تلقی می‌شود.
تفاوت یک تور تجربه گرا و یک تور سنتی
در یک تور سنتی شما معمولاً لیستی از جاذبه‌های برتر را در دست دارید و یکی پس از دیگری آن‌ها را خط می‌زنید. از هتل سوار اتوبوس می‌شوید و در مکان موردنظر پیاده می‌شوید؛ چرخی در آن مکان می‌زنید، عکس‌های خود را می‌گیرید و دوباره برای رفتن به مقصد بعدی، سوار اتوبوس می‌شوید؛ بدون اینکه در میان مردم محلی قدم بزنید، بوها را استشمام کنید، صداها را بشنوید و به‌طور کل، خود را در آن مقصد حل کنید.
اما یک تور تجربه‌گرا به این شکل نیست؛ شما در فرآیند گردشگری تجربه‌گرا، در حال غوطه‌ور شدن در آن تجربه هستید. در یک سفر تجربه گرا بیش از آنکه کمیت اهمیت داشته باشد، کیفیت مهم است. روحیات، خواسته‌ها، نیازها و علایق شما مواردی هستند که سفر شما را شکل می‌دهند. در واقع در یک تور تجربه گرا، شما به‌جای گذشتن و عبور کردن، صبر می‌کنید و با جامعه محلی تعامل پیدا می‌کنید.
یک سفر تجربه گرا چگونه ایجاد می‌شود؟
برای اینکه تفاوت یک سفر تجربه محور و یک سفر سنتی را بهتر درک کنیم، بیایید به عناصری که موجب تبدیل خدمات ساده‌ای مانند تورهای سنتی به یک تور تجربه‌گرا می‌شوند، بپردازیم:
احساسات: ایجاد فعالیت‌هایی که احساسات و عواطف گردشگر را درگیر می‌کنند.
تفکر: ارائه فعالیت‌هایی که خلاقیت را تحریک می‌کند و برای گردشگر تازگی دارد. چنین فعالیت‌هایی فکر را آزاد و انعطاف‌پذیر می‌کند و موجب یادگیری می‌شود.
اقدام: ارائه تجربیات فیزیکی و تعاملی بین گردشگران و ساکنان محلی که برای معنا بخشیدن به تجربیات، عنصری مهم است.
همذات‌پنداری: تمرکز بر فعالیت‌هایی که احساسات شخصی را تحریک می‌کنند و به احساسات فردی گردشگر می‌رسند؛ معمولاً اقداماتی هستند که گردشگر را در تماس مستقیم با بافت اجتماعی و فرهنگی مقصد قرار می‌دهند.
برای اینکه گردشگری تجربه گرا اتفاق بیفتد، استفاده از مجموعه‌ای از این عناصر برای درگیری بیشتر با مقصد، لازم است.
اشکال گردشگری تجربه گرا
سفر، ذاتاً تجربه است و نمی‌توان تجربه را جدا از گردشگری دانست. اما منظور ما در گردشگری تجربه گرا، نوعی خاص از تجربه است که در انواع مختلف گردشگری می‌تواند به دست آید. در ادامه، برخی از متداول‌ترین اشکال گردشگری تجربه گرا در انواع دیگر گردشگری را مرور خواهیم کرد.
گردشگری خوراک
گردشگری خوراک نوعی فعالیت گردشگری است که شامل تجربه غذایی بازدیدکننده و فعالیت‌های مرتبط با آن در حین سفر است. این نوع گردشگری، تجربه‌هایی چون امتحان کردن خوراک‌های مختلف، شرکت در کلاس‌های آشپزی، بازدید از تولیدکنندگان محلی، شرکت در جشنواره‌های غذایی و… را شامل شود.
گردشگری فرهنگی
در گردشگری فرهنگی، انگیزه اساسی بازدیدکننده، یادگیری، کشف، تجربه و مصرف جاذبه‌ها و محصولات فرهنگی ملموس و ناملموس در یک مقصد گردشگری است. در این نوع گردشگری، گردشگران در تجربه‌هایی چون شرکت در آیین‌های سنتی، تعامل با افراد بومی و… شرکت می‌کنند.
گردشگری ماجراجویانه
گردشگری ماجراجویانه همراه با فعالیت‌های بدنی، تبادل فرهنگی و تعامل با طبیعت است و معمولا در مقاصدی با ویژگی‌های جغرافیایی خاص انجام می‌گیرد. کوهنوردی، پیاده‌روی، قایق‌رانی، بانجی جامپینگ، غواصی، دره‌نوردی و… از نمونه تجارب گردشگری ماجراجویانه هستند.
گردشگری تندرستی
هدف گردشگری تندرستی بهبود و ایجاد تعادل در تمامی جوانب زندگی انسان اعم از جسمی، ذهنی، عاطفی، شغلی، فکری و معنوی است. در این نوع گردشگری، فرد تجربه شرکت در فعالیت‌های پیشگیرانه و تقویت‌کننده سبک زندگی مانند تناسب اندام، ماساژ، کلاس‌های یوگا، مدیتیشن و… را کسب می‌کند.
گردشگری داوطلبانه
گردشگری داوطلبانه، شکلی از گردشگری است که در آن افراد در فعالیت‌های داوطلبانه شرکت می‌کنند. با شرکت در این فعالیت‌ها، افراد علاوه‌بر اینکه یک فعالیت بشردوستانه انجام می‌دهند، خود نیز به یک تجربه منحصربه‌فرد دست پیدا می‌کنند. انجمن ایران والنترینگ مثالی برای این مورد است؛ انجمنی که این نوع از گردشگری را در ایران ترویج می‌کند و آن را فعالیتی بشر دوستانه و عام‌المنفعه، برای ترویج خوبی در جهت کمک به صلح و بهبود کیفیت زندگی انسانی می‌داند.
گردشگران تجربه گرا چه کسانی هستند؟
هر فردی که به‌دنبال تجربه‌ای متفاوت و جدای از گردشگری متداول و غیرعمیق است، می‌تواند یک گردشگر تجربه‌گرا باشد. از آنجایی که سفرهای تجربه‌گرا قابلیت شخصی‌سازی شدن دارند، این نوع سفر برای هر فردی مناسب هستند. تجربیات را می‌توان برای همه افراد، از زوج‌ها و گروه‌های کوچک و یا افرادی از هر رده سنی طراحی کرد. شما می‌توانید هر تجربه‌ای را با توجه به شرایط خود انجام دهید؛ چه وقتی که می‌خواهید از منطقه امن خود خارج شوید یا اینکه قصد انجام دادن کاری را دارید که در گذشته وقت انجام دادن آن را نداشته‌اید.
به‌طور خلاصه، شما هرگز آنقدر پیر یا جوان نیستید که هر چیزی را که می‌خواهید تجربه نکنید. تفاوتی که در میان گردشگران مسن‌تر نسبت به گردشگران جوان‌تر وجود دارد این است که تعاریف آن‌ها از این نوع سفرها کمی متفاوت است و آن‌ها به‌دنبال ایمنی بیشتر هستند و کم‌تر ریسک می‌کنند.