کاخ توپکاپی - ترکیه استانبول
ستانبول به‌واسطه برخورداری از بناهای تاریخی متعدد با معماری منحصر‌به‌فرد، یکی از زیباترین مراکز گردشگری جهان است که سالانه گردشگران زیادی را به‌سمت خود می‌کشاند. کاخ توپکاپی استانبول (Topkapi Sarayi) از جاهای دیدنی استانبول بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین کاخ جهان محسوب می‌شود. این کاخ متعلق به دوران حکومت عثمانی در ترکیه است.
بی‌شک کاخ موزه توپکاپی داستان‌های رنگارنگی دارد؛ چراکه از قرن ۱۵ تا ۱۹ میلادی سلطان‌ها، درباریان جاه‌طلب و کنیزهای متعددی را به درون خود راه داده است. این قصر در قرن ۱۵ میلادی محل اقامت اصلی سلطان و مقر حکومت امپراتوری عثمانی بوده است. هم‌زمان با شکل‌گیری جمهوری ترکیه و پایان دولت عثمانی با دستوری حکومتی در تاریخ سوم آوریل ۱۹۲۴ تمام بناهای متعلق به آن دوران از جمله این کاخ در فهرست آثار ملی این کشور به ثبت رسید.
کاخ توپکاپی کجاست؟
کاخ توپکاپی در بافت قدیمی شهر استانبول در شرق منطقه فاتح در بخش اروپایی در محله سلطان محمد در نزدیکی امینونو قرار دارد. این کاخ درست روی زمینی ساخته شده است که روزی بیزانس باستان یا قسطنطنیه مرکز امپراتوری روم شرقی بود. کاخ توپکاپی در بلندترین نقطه زمینی کوهپایه‌ای، مشرف به دریای مرمره و خلیج شاخ طلایی قرار گرفته است.
فاصله کاخ توپکاپی تا تنگه بسفر. حدود ۴۸ کیلومتر (یک ساعت و ۲۰ دقیقه) و تا میدان تکسیم، حدود ۹ کیلومتر (۳۵ دقیقه) است. این کاخ با فرودگاه آتاتورک استانبول ۱۹ کیلومتر (۵۰ دقیقه) و فرودگاه صبیحه گوکچن استانبول، ۶۸ کیلومتر (یک ساعت و نیم) فاصله دارد. کاخ توپکاپی در نزدیکی دیگر جاذبه‌های مهم استانبول مانند مسجد سلطان احمد، آب‌انبار باسیلیکا، ایاصوفیه و موزه باستان‌شناسی واقع شده است
تاریخچه کاخ توپکاپی استانبول
کاخ توپکاپی استانبول درست ۶ سال پس از فتح و تصرف قسطنطنیه پایتخت امپراتوری بیزانس در سال ۱۴۵۳، در اواخر دهه ۵۰ با دستور نخستین پادشاه عثمانی سلطان محمد دوم روی ویرانه‌های بیزانس ساخته شد. سلطان محمد دوم در سال ۱۴۷۸ میلادی در این کاخ سکونت گزید و در طول مدت ساخت این کاخ در قصر کوچکی در میدان بایزید ترکیه سکونت داشت که این روزها به دانشگاه استانبول تغییر کاربری داده است. سه سال پس از مرگ او این کاخ مرمت شد و از آن پس پادشاهان عثمانی این کاخ را به دفعات بازسازی کردند و گسترش دادند. حدود ۳۰ پادشاه در طی چهار قرن و ۴۰۰ سال امپراتوری عثمانی در کاخ توپکاپی حکومت کردند.
کاخ توپکاپی به سبک‌های مختلفی بازسازی شد و هر بار معماری جدیدی همچون معماری اسلامی، عثمانی و اروپایی را تجربه کرده است. در آغاز ساکنان این کاخ کم تعداد بودند؛ اما در دوره‌هایی کاخ عظیم توپکاپی بین هزار تا چهار هزار سکنه را در خود جای داده است که از این میان فقط ۳۰۰ نفر ساکن حرم‌سرا بوده‌اند و بیشترین جمعیت ساکن را پیاده نظام‌ها و نگهبانان سلطنتی (Janissaries) در حیاط و دروازه اول کاخ تشکیل می‌دادند
کاخ توپکاپی در زمان ساخت خود مساحتی برابر با ۷۰۰ هزار مترمربع را به خود اختصاص داده بود و دیوارهای دور تا دور این کاخ عظیم در حدود پنج کیلومتر بود. گاهی در زمان فستیوال‌ها جمعیتی برابر با ۱۰ هزار نفر به آن راه پیدا می‌کردند. در واقع کاخ توپکاپی به شهری درون شهری دیگر و بزرگ‌ترین کاخ زمان خود بدل شده بود. این کاخ به واسطه ساخت و سازهایی که در محوطه آن صورت گرفته است، مساحتی برابر با ۸۰ هزار متر مربع دارد.
در محوطه کاخ توپکاپی محلی برای اجرای مجازات مرگ خطاکاران در نظر گرفته شده بود. مجازات گردن زدن توسط جلادانی کر و لال صورت می‌گرفت. این فضا در تقابل با عظمت کاخ توپکاپی و امپراتوری عثمانی بیانگر درگیری‌های خونین برای پابرجا ماندن این حکومت در طی چهار قرن است. کاخ توپکاپی استانبول در سال ۱۹۸۵ به‌عنوان یک میراث ارزشمند جهانی در سازمان یونسکو به ثبت رسید.
معماری کاخ توپکاپی استانبول
کاخ توپکاپی سه معماری مستقل را به نمایش می‌گذارد، که شامل سه بخش کاخ بیرونی، کاخ درونی و حرم‌سرا می‌شود. کاخ درونی و حرم‌سرا بخش‌هایی هستند که زندگی خصوصی شاهان در آن‌ها جریان داشته است. طرح اولیه سلطان محمد برای کاخ توپکاپی از چهار حیاط متوالی تشکیل شده که با دیوارهای بلندی احاطه شده بودند. هر حیاط هدفی متفاوتی را دنبال می‌کرد و با دروازه‌ای از باقی قسمت‌ها جدا و در طی روندی تدریجی با رسیدن به حیاط سوم و چهارم فضا خصوصی‌تر و رفت‌و‌آمد محدودتر می‌شد.
اساس ساخت مجموعه کاخ توپکاپی بر وجود انزوا و حریم سلطنتی استوار است؛ آنچه که امروز نیز نه‌تنها در این اثر بلکه در باقی کاخ‌ها و آثار به‌جا مانده از دوره عثمانی نیز مشهود است. ساخت عمارت اولیه و دروازه اصلی یا همان دروازه سلطنتی در سال ۱۴۷۲ به پایان رسید. باروهای کاخ توپکاپی در دروازه دوم که متاثر از معماری قرون‌وسطا اروپا است در سال ۱۴۷۸ میلادی تکمیل شد.
ساختمان‌های باقی‌مانده از طرح اولیه اکثرا کم ارتفاع و یک یا دو طبقه دارند و کاربردشان در طی قرن‌ها تغییر کرده است؛ این موضوع باعث شده است که امروز سازه‌هایی با کارکرد نامشخص به‌ویژه در حرم‌سرا وجود داشته باشند. ساختمان‌های خدماتی نیز اکثرا ساختمان‌های سنگی تک طبقه با گنبدی بلند هستند. بناهایی که برای سکونت مورد استفاده قرار می‌گرفتند از سنگ و چوب ساخته شده‌اند و گنبد آن‌ها با لایه‌ای از سرب پوشیده می‌شده است.
قسمت‌های داخلی و باغ‌های کاخ توپکاپی با جزییاتی همچون آب‌نماها، حوض‌ها و فواره‌ها تزیین شده‌اند. باغ‌های مجموعه شامل بخش‌هایی همچون خانه شیرها می‌شود که برای پرورش و غذا دادن به حیوانات طراحی شده است. علاوه بر این باغ‌های توپکاپی دارای راهروهایی سنگ‌فرش شده نیز هستند.
کاخ توپکاپی تاثیر عمیقی از معماری کاخ ادیرنه (Edirne Palace) گرفته است؛ چراکه شکوه و عظمت معماری آن همچون ادیرنه متاثر از حیاط‌های بزرگی است که اطراف آن‌ها با بناها و دروازه‌ها احاطه شده‌اند. کاخ ادیرنه، کاخ سابق امپراتوری عثمانی است؛ زمانی که شهر ادیرنه پایتخت آن محسوب می‌شد.
بناهای کاخ توپکاپی در زلزله سال ۱۵۰۹ و آتش‌سوزی سال ۱۶۶۵ آسیب‌های جدی دیدند و پس از هر بازسازی و مرمت، بناهای جدیدی به آن‌ها اضافه شدند و مجموعه کاخ گسترده‌تر شد.